HoLife: Ziołolecznictwo: ☙ Macierzanka piaskowa - opis, właściwości i zastosowanie + [DIY] przepis na domową maść i napar ❧

Pod nazwą "macierzanka" kryje się wiele gatunków tej rośliny, a jedną z nich jest właśnie nasza dzisiejsza bohaterka - macierzanka piaskowa. Dzięki właściwościom leczniczym możemy ją stosować w wielu dolegliwościach. Jak jej używać? Na co może nam pomóc? Jakie są przeciwwskazania? Z czym możemy ją łączyć, a z czym nie? Odpowiedzi na te ciekawe pytania znajdziesz właśnie w tym materiale. Dodatkowo dowiesz się, gdzie można ją znaleźć do samodzielnego zbioru, na samym końcu mam dla Ciebie również przepis na krem z macierzanki wraz z czasem przydatności i przechowywania wyrobów naturalnych z tejże rośliny. Dlatego rozsiądź się wygodnie przy ulubionym napoju i oddaj się z intencją łaknienia wiedzy z zakresu ziołolecznictwa. Zapraszam!

*** 

Macierzanka piaskowa, znana również jako Thymus serpyllum, to niewielka roślina z rodziny jasnotowatych. Jest to zioło, które ma wiele zastosowań zarówno w kuchni, jak i oczywiście w ziołolecznictwie. Rośnie głównie na suchych, piaszczystych glebach w Europie, a także w niektórych częściach Azji. W dalszej części treści, rozpisałam konkretne miejsca w Polsce, gdzie można rozpocząć swoje poszukiwania. Można ją spotkać na łąkach, w lasach i na wzgórzach. W Polsce macierzanka piaskowa jest dość powszechna i na szczęście można ją zbierać, ponieważ nie jest objęta żadnymi szczególnymi ochronami. Jednak zawsze warto upewnić się, że zbieramy ją w sposób zrównoważony, aby nie zagrażać jej populacji. 

Zioło to ma szereg zastosowań. W ziołolecznictwie macierzanka piaskowa jest ceniona za swoje właściwości antyseptyczne, przeciwzapalne i wykrztuśne. Można ją stosować w postaci naparów, olejków eterycznych czy maści. W naturze często wykorzystywana jest do łagodzenia objawów przeziębienia, kaszlu oraz problemów trawiennych. 

Macierzanka piaskowa znajduje również zastosowanie w kosmetykach, zwłaszcza w produktach do pielęgnacji skóry. Jej właściwości antybakteryjne sprawiają, że jest popularnym składnikiem w preparatach do cery trądzikowej oraz w szamponach i odżywkach do włosów. Jednak należy pamiętać, że zioło to nie jest zalecane dla kobiet w ciąży oraz osób z nadwrażliwością na rośliny z rodziny jasnotowatych. Może powodować reakcje alergiczne, a w dużych dawkach może być toksyczne. Ważne jest również unikanie łączenia macierzanki z innymi ziołami o podobnych działaniu, jak np. tymianek, co może prowadzić do nasilenia efektów ubocznych. 

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości dotyczących stosowania macierzanki piaskowej, warto skonsultować się z lekarzem lub specjalistą z zakresu ziołolecznictwa(!).
Z macierzanki piaskowej można zrobić kilka rzeczy, które są zarówno smaczne, użytkowe jak i działające na nasze zdrowie...czego dowiesz się już lada moment. ❣︎

Macierzanka piaskowa – co to za roślina?

Macierzanka jak już wcześniej wspomniałam, należy do rodziny jasnowatych, ale chciałam dodatkowo napomnieć, że jest rośliną/ziołem, w którym możemy znaleźć aż 300 gatunków innych roślin.

Do najpopularniejszych zaliczamy:

❧ macierzankę tymianek (Thymus vulgaris L.),
❧ macierzankę zwyczajną (Thymus pulegioides L.),
❧ macierzankę piaskową (Thymus serpyllum L.),
❧ macierzankę cytrynową (Thymus citriodorus S.).

Macierzanka piaskowa jest spokrewniona z tymiankiem zwyczajnym i wykazuje podobne do niego właściwości. Gdy rozetrzemy ją w dłoni, poczujemy charakterystyczny zapach. Macierzanka rośnie pospolicie na piaszczystych terenach w północnej i centralnej Europie. Kwitnie od czerwca do września i jest rośliną miododajną.

Macierzanka piaskowa jest surowcem wykorzystywanym w lecznictwie. Jest ona szczególnie bogata w olejek eteryczny, który znalazł zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym, perfumeryjnym i kosmetycznym.

Dawniej...

Inny gatunek macierzanki, również wykorzystywany w lecznictwie, to macierzanka zwyczajna. Jej prozdrowotne właściwości były znane w tradycyjnej medycynie już od wieków.

Zioło lecznicze: Macierzankę stosowano w medycynie ludowej do leczenia różnych dolegliwości, takich jak kaszel, przeziębienia, bóle głowy oraz problemy trawienne. Napary z macierzanki były popularne jako środek wspomagający odporność.

Przyprawa: W kuchni macierzanka była używana jako przyprawa do potraw mięsnych, zup, sosów oraz dań warzywnych. Jej intensywny aromat dodawał smaku wielu potrawom.

Kąpiele ziołowe: W niektórych kulturach macierzankę stosowano w kąpielach ziołowych, wierząc, że pomaga w relaksacji i łagodzeniu stresu.

Ochrona przed szkodnikami: Ze względu na swoje właściwości zapachowe, macierzankę używano także jako naturalny środek odstraszający owady, co czyniło ją cennym ziołem w ogrodnictwie.

Rytuały i tradycje: W niektórych tradycjach macierzanka była używana w rytuałach związanych z ochroną i oczyszczeniem, a także jako symbol miłości i odwagi.

Te różnorodne zastosowania pokazują, jak wartościowe było to zioło w dawnych czasach.

***

Ziele macierzanki – skład

W składzie macierzanki znajdziemy:

olejek eteryczny (który zawiera tymol, karwakrol, linalol, alfa-pinen i cyneol) – o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, bakteriostatycznym i antyoksydacyjnym;

flawonoidy (glikozydy apigeniny, diosmetyny i skutelareiny) – hamują one działanie wolnych 

rodników, które przyspieszają procesy starzenia się komórek. Ponadto przynoszą ulgę w bólach reumatycznych i stłuczeniach oraz chronią naczynia krwionośne;

saponiny – wykazują właściwości moczopędne i antybakteryjne;

garbniki – wpływają korzystnie na procesy trawienia;

triterpeny (kwas oleanolowy, rozmarynowy i ursolowy) – działają przeciwzapalnie, wspomagają pracę serca i przyspieszają gojenie się ran;

związki mineralne; zawiera dobrze nam znaną witaminę C.

Macierzanka – jakie są jej właściwości lecznicze?

Tradycyjnie macierzanka stosowana była w chorobach górnych dróg oddechowych i schorzeniach przewodu pokarmowego. Według niektórych źródeł inhalacje z ziela macierzanki miały działać przeciwdrgawkowo. Za jej pomocą leczono również egzemę i różnego rodzaju rany.

Obecnie roślina ta znajduje się w naturalnych produktach leczniczych takich jak:

❧ zioła do zaparzania

❧ syropy
❧ nalewki
❧ napary
❧ herbatki
❧ olejki eteryczne

A czy wiesz, że...napar z macierzanki to remedium na kobiece dolegliwości? Działa rozluźniająco i rozkurczająco, dzięki czemu złagodzi nieprzyjemne dolegliwości związane z miesiączką.

Macierzanka na choroby dróg oddechowych

Dostępne w aptece zioła do zaparzania zwiększają wytwarzanie śluzu, działając tym samym wykrztuśnie. Dzięki temu sprawdzą się w męczącym kaszlu i stanach łagodnego nieżytu dróg oddechowych. Macierzankę powinni zatem stosować palacze oraz osoby chore na przewlekłe nieżyty oskrzeli. Nie tylko oczyści ona układ oddechowy, ale co więcej... zadziała odkażająco i powlekająco. Można wykorzystać ją też do inhalacji.

Macierzanka przeciw drobnoustrojom

Badania fitochemiczne i farmakologiczne wykazały, że macierzanka stanowi ważne źródło substancji przeciwnowotworowych i przeciwdrobnoustrojowych. Za działanie przeciwdrobnoustrojowe olejku eterycznego z macierzanki odpowiada wysokie stężenie karwakrolu. Wodne i etanolowe ekstrakty z macierzanki piaskowej wykazują działanie bakteriostatyczne np. wobec gronkowca złocistego czy pałeczki okrężnicy. Dzięki tym właściwościom macierzanka to częsty składnik herbat wspierających nasze drogi moczowe.

Karwakrol uszkadza również komórki nowotworowe. Eksperymenty na myszach wykazały, że karwakrol pochodzący z macierzanki marokańskiej wykazuje działanie przeciwnowotworowe w jednym z typów białaczki, co jest naprawdę bardzo przełomowe w dotychczasowych obserwacjach i doświadczeniach.

Ekstrakty i olejki eteryczne z macierzanki stosowane są również w przemyśle kosmetycznym i spożywczym jako składniki aromatyzujące lub naturalne środki konserwujące.

Macierzanka w walce z wolnymi rodnikami

Dzięki właściwościom antyoksydacyjnym ekstrakty z macierzanki mogą pomóc w schorzeniach wynikających ze stresu komórkowego i działania wolnych rodników. Stres oksydacyjny może przyczynić się do rozwoju cukrzycy, chorób układu krążenia i neurodegeneracyjnych, np. choroby Alzheimera. Badania dowiodły, że etanolowe ekstrakty macierzanki pochodzącej z Chorwacji wykazują również działanie podobne do inhibitorów acetylocholinoesterazy, które są obecnie stosowane właśnie jako leki w chorobie Alzheimera.

Macierzanka na trawienie

Herbatka z macierzanki pozytywnie wpływa na działanie układu pokarmowego. Zwiększa wydzielanie soków trawiennych, ułatwiając tym samym trawienie. Zmniejsza napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego i delikatnie wzmaga apetyt.

Macierzanka na skórę

Dzięki właściwościom przeciwbakteryjnym i odkażającym napar z macierzanki możemy zastosować w pielęgnacji skóry trądzikowej. Okłady pomogą również na wrzody, oparzenia czy rany. Roślina ta może też zadziałać odkażająco w przypadku łojotoku lub grzybicy skóry głowy.

Macierzanka a zdrowie intymne

Macierzanka jest też częstym składnikiem płynów do higieny intymnej. Dzięki właściwościom bakteriobójczym zmniejsza ryzyko rozwoju infekcji, aaaa przede wszystkim grzybiczych.

Macierzanka – z czym ją połączyć?

Połączenie macierzanki z innymi ziołami może wzmocnić działanie tej rośliny.

Najczęściej towarzyszą jej takie zioła jak:

❧ nagietek
❧ rumianek
❧ szałwia
❧ krwawnik
❧ lipa
❧ babka

Takie połączenie pomoże w dolegliwościach żołądkowych i problemach skórnych.

Macierzanka – przeciwwskazania

Ze względu na brak odpowiednich badań dzieci poniżej 6. roku życia, kobiety w ciąży i karmiące piersią nie powinny przyjmować preparatów z macierzanką.

Macierzanka może również wpływać na wydzielanie hormonów tarczycy, dlatego osoby cierpiące na schorzenia tego gruczołu powinny skonsultować z lekarzem jej przyjmowanie. Podobnie jak osoby cierpiące na kamicę żółciową, ponieważ macierzanka pobudza wydzielanie żółci.

Macierzanka piaskowa, jak wiele ziół, może wchodzić w interakcje z innymi roślinami i ziołami. Oto kilka, z którymi nie zaleca się jej łączenia: 

Tymianek - Oba zioła mają podobne działanie, co może prowadzić do nasilenia efektów ubocznych, takich jak podrażnienia żołądka. 

Szałwia - Może zwiększać ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, zwłaszcza w dużych dawkach. 

Mięta - W połączeniu z macierzanką może powodować problemy trawienne u niektórych osób. 

Rozmaryn - Może nasilać działanie przeciwzapalne, co w niektórych przypadkach może być niepożądane. 

Zawsze warto skonsultować się z ekspertem przed rozpoczęciem stosowania nowych ziół, aby uniknąć nieprzyjemnych reakcji.

Ziele macierzanki – jak przygotować napar?

Wsyp do szklanki jedną łyżkę ziela macierzanki i zalej ją do pełna wrzątkiem. Zaparzaj pod przykryciem przez 15 minut. Po przecedzeniu pij napar 3 razy dziennie po posiłku jako środek na trawienie lub przed posiłkiem jako środek wykrztuśny.

Herbatka ziołowa z macierzanki piaskowej

Suszone liście macierzanki można zaparzać, tworząc aromatyczną herbatę, która ma działanie uspokajające i wspomaga trawienie. 

Właściwości i zalety

Działanie przeciwzapalne: Macierzanka piaskowa ma właściwości przeciwzapalne, co może pomóc w łagodzeniu stanów zapalnych w organizmie.

Wspomaganie trawienia: Herbata z tej rośliny może wspierać procesy trawienne, łagodząc dolegliwości żołądkowe i wzdęcia.

Działanie uspokajające: Macierzanka ma działanie relaksujące, co czyni ją doskonałym napojem na wieczór, pomagając w redukcji stresu i napięcia.

Wspomaganie układu oddechowego: Może być bardzo pomocna w łagodzeniu objawów przeziębienia i kaszlu, działając rozkurczowo na oskrzela.

Zastosowanie

Na problemy trawienne: Warto pić herbatę po posiłkach, aby wspomóc trawienie.

Na stres i napięcie: Pij herbatę wieczorem, aby się zrelaksować przed snem.

Na przeziębienie: Możesz pić ją, gdy czujesz, że zaczynasz być chory, aby wspierać układ odpornościowy.

Kiedy warto pić?

Codziennie: Możesz pić herbatę z macierzanki piaskowej regularnie, aby czerpać korzyści zdrowotne.

W okresie stresu: W szczególności przyda się w sytuacjach stresowych lub po intensywnym dniu.

Przyprawa

Macierzanka piaskowa ma intensywny zapach i smak, dlatego świetnie nadaje się jako przyprawa do mięs, zup czy sałatek. 

To naprawdę wszechstronna przyprawa, która może być używana w kuchni na wiele sposobów. Oto kilka zastosowań dietetycznych, leczniczych i zdrowotnych:

Zastosowania w kuchni

Przyprawa do potraw mięsnych: Macierzanka doskonale komponuje się z mięsem, zwłaszcza z drobiem, wieprzowiną i baraniną. Możesz ją dodać do marynat lub posypać na mięso przed pieczeniem.

Zupy i buliony: Dodaj macierzankę do zup i bulionów, aby wzbogacić ich smak. Jej aromat świetnie podkreśla warzywa i rośliny strączkowe.

Dania warzywne: Może być używana do przyprawiania duszonych i pieczonych warzyw, nadając im głębszy smak.

Sałatki: Suszona macierzanka może być posypana na sałatki, dodając im świeżości i aromatu.

Właściwości zdrowotne

Wspomaga trawienie: Macierzanka może pomóc w łagodzeniu dolegliwości żołądkowych i wzdęć.

Działanie przeciwzapalne: Jej właściwości przeciwzapalne mogą wspierać organizm w walce z infekcjami.

Antyoksydanty: Zawiera substancje działające jako antyoksydanty, które mogą wspierać zdrowie ogólne.

Połączenia

Zioła: Macierzanka dobrze łączy się z innymi ziołami, takimi jak oregano, bazylia, czy rozmaryn.

Przyprawy: Może być stosowana z czosnkiem, cebulą i pieprzem, co wzbogaci smak potraw.

Oliwa z oliwek: Możesz przygotować aromatyczną oliwę z oliwek z dodatkiem macierzanki.

Na co uważać

Alergie: Upewnij się, że nie masz alergii na macierzankę ani inne zioła, z którymi ją łączysz.

Dawkowanie: Jak z każdą przyprawą, używaj jej z umiarem, aby uniknąć zbyt intensywnego smaku, który może przytłoczyć potrawy.

Macierzanka piaskowa to wspaniała przyprawa, która może wzbogacić Twoje dania, a także przynieść korzyści zdrowotne. 

Olejek eteryczny

 Z macierzanki można pozyskać olejek eteryczny, który ma właściwości antyseptyczne i może być stosowany w aromaterapii. 

Olejki eteryczne z macierzanki piaskowej mają wiele zastosowań i właściwości, które mogą być korzystne zarówno w aromaterapii, jak i w codziennym życiu. Oto kilka informacji na temat jego użycia:

Zastosowania olejku eterycznego z macierzanki piaskowej

Aromaterapia: Możesz używać olejku w dyfuzorze, aby wprowadzić relaksujący zapach do swojego otoczenia, co może pomóc w redukcji stresu i poprawie nastroju.

Masaż: Rozcieńczony olejek eteryczny z macierzanki piaskowej można stosować do masażu, co może przynieść ulgę w bólach mięśniowych i stawowych.

Kąpiele: Dodaj kilka kropli olejku do kąpieli, aby uzyskać relaksujący efekt oraz korzyści dla skóry.

Naturalny środek czyszczący: Dzięki swoim właściwościom antybakteryjnym, olejek może być używany jako składnik naturalnych środków czyszczących.

Właściwości

Antyseptyczne: Pomaga w zwalczaniu bakterii i grzybów.

Przeciwzapalne: Może łagodzić stany zapalne i ból.

Relaksujące: Działa kojąco na układ nerwowy.

Połączenia

Inne olejki eteryczne: Macierzanka piaskowa dobrze współgra z olejkami z lawendy, eukaliptusa i cytryny.

Nośniki: Możesz łączyć olejek z nośnikami, takimi jak olej kokosowy lub migdałowy, do masażu lub aplikacji na skórę.

Na co uważać

Rozcieńczanie: Zawsze rozcieńczaj olejek eteryczny przed nałożeniem na skórę, aby uniknąć podrażnień.

Alergie: Upewnij się, że nie masz alergii na macierzankę lub inne składniki, z którymi ją łączysz.

Ciąża i karmienie: Zasięgnij porady lekarza przed użyciem olejków eterycznych w czasie ciąży lub karmienia.

Jak zrobić olejek eteryczny z macierzanki piaskowej?

Metoda destylacji parowej: To najczęstsza metoda, która polega na destylacji świeżych lub suszonych liści macierzanki w parze wodnej, co pozwala na wydobycie olejków eterycznych.

Metoda maceracji: Możesz również użyć oleju nośnego, aby namoczyć suszone liście macierzanki przez kilka tygodni, a następnie odcedzić, aby uzyskać olejek.

Mam nadzieję, że te informacje będą pomocne! :)

Mikstury zdrowotne 

W tradycyjnej medycynie ziołowej macierzanka była używana do łagodzenia kaszlu i problemów z układem oddechowym. 

Właściwości zdrowotne

Macierzanka piaskowa ma działanie przeciwzapalne, antybakteryjne oraz przeciwgrzybicze. Może wspierać układ odpornościowy, a także działać korzystnie na układ pokarmowy, łagodząc dolegliwości żołądkowe.

Zastosowania dietetyczne

Możesz stosować miksturę z macierzanki piaskowej jako dodatek do potraw. Wspaniale komponuje się z mięsami, zupami oraz sałatkami. Można ją również dodać do naparów ziołowych.

Mikstura zdrowotna

Aby przygotować miksturę, możesz zalać suszone liście macierzanki wrzącą wodą i parzyć przez około 10-15 minut. Taki napar można pić, aby wspierać zdrowie, zwłaszcza w okresie przeziębień.

Zastosowania kosmetyczne

Macierzanka piaskowa może być stosowana w kosmetykach, takich jak toniki czy maseczki. Działa kojąco na skórę, może pomóc w walce z trądzikiem i poprawić jej kondycję.

Połączenia

Miksturę z macierzanki można łączyć z innymi ziołami, takimi jak mięta, rumianek czy melisa, aby wzbogacić jej działanie. Można również dodać miód dla smaku i dodatkowych właściwości zdrowotnych.

Na co uważać

Osoby z alergią na rośliny z rodziny jasnotowatych powinny zachować ostrożność. Zawsze warto skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem stosowania nowych ziół, zwłaszcza w przypadku ciąży, karmienia piersią lub przyjmowania leków.

Pamiętaj, aby zawsze korzystać z ziół w umiarkowanych ilościach i obserwować reakcje swojego organizmu.

***

Zbiory macierzanki piaskowej

Jeśli chcesz zbierać macierzankę piaskową osobiście, oto kilka miejsc w Polsce, gdzie możesz ją znaleźć w naturalnym środowisku:

Pamiętaj jednak, aby zbierać zioła z czystych terenów i upewnić się, że są one odpowiednio zidentyfikowane przed użyciem!

Bory Tucholskie: To jedno z największych kompleksów leśnych w Polsce, gdzie można znaleźć wiele dzikich ziół, w tym macierzankę piaskową.

Puszcza Białowieska: Znana z bogatej flory, Puszcza Białowieska jest doskonałym miejscem do zbierania dzikich ziół.

Kaszuby: Region ten obfituje w różnorodne rośliny, a macierzanka piaskowa często rośnie na suchych, piaszczystych terenach.

Mazury: W lasach i na łąkach Mazur można znaleźć wiele dzikich ziół, w tym macierzankę piaskową.

Wyżyna Lubelska: Suche, piaszczyste tereny tej wyżyny są idealnym miejscem do poszukiwań macierzanki piaskowej.


Pamiętaj, aby zawsze zbierać zioła z poszanowaniem dla środowiska i upewnić się, że nie są one chronione w danym regionie.

***

PRZEPIS NA DOMOWĄ MAŚĆ Z MACIERZANKI PIASKOWEJ 

[DIY] Przygotowałam dla Ciebie prosty przepis na maść z macierzanki piaskowej, którą możesz przygotować w domu:

Składniki:

- 1/2 szklanki suszonej macierzanki piaskowej

- 1 szklanka oleju roślinnego (np. oliwa z oliwek lub olej kokosowy)

- 1/4 szklanki wosku pszczelego

- Opcjonalnie: kilka kropli olejku eterycznego (np. lawendowego dla dodatkowych właściwości relaksacyjnych)

Instrukcje krok po kroku:

1. Przygotowanie oleju z macierzanki: W małym garnku podgrzej olej roślinny na małym ogniu. Dodaj suszoną macierzankę piaskową i gotuj przez około 30 minut, mieszając od czasu do czasu. Upewnij się, że olej nie zaczyna wrzeć.

2. Filtracja: Po 30 minutach, odcedź olej przez sitko lub gazę, aby usunąć zioła. Pozwól olejowi ostygnąć.

3. Dodanie wosku pszczelego: W osobnym naczyniu, na małym ogniu, rozpuść wosk pszczeli. Gdy wosk będzie całkowicie roztopiony, dodaj do niego przefiltrowany olej z macierzanki i dokładnie wymieszaj.

4. Opcjonalne dodatki: Jeśli chcesz, możesz dodać kilka kropli olejku eterycznego na tym etapie, aby nadać maści przyjemny zapach.

5. Przechowywanie: Przelej mieszankę do czystego słoika lub pojemnika i pozostaw do wystudzenia. Po stwardnieniu maść będzie gotowa do użycia.

Użytkowanie: Stosuj maść na skórę w miejscach, gdzie potrzebujesz ulgi, np. na podrażnienia, stłuczenia czy bóle mięśni.

Pamiętaj, aby przed użyciem przetestować maść na małym fragmencie skóry, aby upewnić się, że nie wywołuje reakcji alergicznych.

***

Przechowywanie naturalnych wyrobów z macierzanki piaskowej

Przydatność i przechowywanie produktów naturalnych z macierzanki piaskowej wymaga uwagi, aby zachować ich właściwości. Oto kilka wskazówek dotyczących przechowywania naparu, kremu i innych produktów:

Napar:

Napar najlepiej przechowywać w lodówce w szczelnie zamkniętym pojemniku. 

Możesz użyć szklanej butelki lub słoika.

Czas przechowywania to zazwyczaj 3-5 dni. Po tym czasie napar może stracić swoje właściwości zdrowotne.

Krem:

Kremiki z macierzanki piaskowej powinny być przechowywane w chłodnym, ciemnym miejscu, a tak najlepiej to w lodówce.

Używaj ciemnych szklanych pojemników, aby chronić zawartość przed światłem.

Zazwyczaj kremy naturalne mają czas przydatności do 2-3 tygodni. Możesz dodać naturalne konserwanty, aby wydłużyć ich trwałość. Ja do swoich maści (do kremu również możesz dodać) dodaję witaminę E i 2 łyżki spirytusu na 250g maści, w zależności jaką robię. Najbardziej mocno konserwuję naturalnie maść końską. W stosunku do maści nie mam jeszcze obserwacji jaki sposób sprawdza się najlepiej. Na pewno oleje, choć ze spirytusem bym się wstrzymała.  

Inne produkty:

Jeśli robisz olejek lub maść, przechowuj je w szczelnych pojemnikach, z dala od światła i ciepła.

Produkty te mogą być przechowywane przez kilka miesięcy, w zależności od składników.

Zawsze pamiętaj, aby sprawdzać zapach i wygląd produktów przed użyciem. Jeśli coś wydaje się nieświeże, lepiej tego nie stosować.